<--Matariki: Te noho tahi me Tākuta Rangi Matamua
He kōrero akaiaki nā Jamie, he kaiārahi LEARNZ, ki ngā kaiako kia tūhuratia a Matariki i ngā akomanga.
Ahakoa e hāngai ana ngā hononga matua ki Tikanga ā-Iwi me Te Takanga o te Wā, he māmā te whakamahere kōwae ako hei whakawhiti atu ki marau kē atu.
Hei mahi takitahi, hei rangahau ā-rōpū rānei.
Maramataka
He Ngohe:
- Whakamahia he maramataka Māori i ahu mai i tō rōhe, mēnā ka taea.
- Mā ngā ākonga e mātai i ngā mata o te marama i ngā pō e mārama ai te kite, mō tētahi wiki i te wā o Matariki.
- Ka tautohu, ka whakataurite hoki ngā āhua o te marama ki tā te maramataka. Ka tuhi ai, ka tā hoki tā rātou i kite ai ki tētahi tūtohi.
- Ka whakataurite i ngā tūtohi o tēnā, o tēnā mō ia rā me te whakatau ko wai ngā ingoa o aua āhua o te marama.
- Ka rangahau i aua āhuatanga o ia rā e pā ana ki te taiao ki tā ngā whakamahuki a te maramataka — ka tuhi ai ki te wāhanga o te tūtohi e hāngāi ana.
- Ka tāpririhia tētahi atu wāhanga ki te tūtohi hei whakakī mēnā ka kite, ka rongo rānei ngā ākonga i ētahi āhuatanga whaipānga o te taiao e noho ana rātou, e hāngai ana ki te maramataka Māori.
- Ka tuhi i ō rātou piropiro, whanonga, kare ā-roto rānei i ēnei rā.
- Ka whakawhitiwhiti whakaaro te akomanga mō ēnei tū āhuatanga katoa.
- Ka peitatia, ka waihanga, ka waiata, ka whakaataata, ka tuhi rānei ia ākonga i tētahi rauemi e whakamahi ana i ngā mōhiohio katoa kua kapohia.
Hei pātai
Ka pēhea te tangata e whakarite i a ia anō mō ngā āhuatanga o te taiao mā te mātai i te ngā āhua o te marama i te tūtohi?
Hautapu
- Whakaritea he haere mō ngā whānau kia kite ai i a Matariki i te atapō (whakaarohia ngā aratohu EOTC). I te rā i mua i te haere, mēnā ka taea, ka whakaritea tētahi umu/hāngī ki te wāhi e kite ai i a Matariki. Ki te kore e taea ka whakaritea hākari, hāngī rānei ki te marae, ki te kura, ki wāhi kē atu rānei.
- Whakaritea he ritenga ‘whāngai i te hautapu’. Tonoa he rangatira/tohunga kōkōrangi, tētahi mātanga rānei o te whānau, hei āwhina mēnā e wātea ana.
- Mā ngā ākonga me ngā whānau e āwhina i ngā whakaritenga katoa. Whakaarohia ngā marautanga me ngā kaupapa ako e hāngai ana ki ēnei whakaritenga. Hei tauira: te whakarite kai, te hanga me te tuku pānui ki ngā whānau, ngā toi, ngā tikanga tāukiuki, waiata, karakia, ngā mahi a te rēhia, te hītori o te takiwā, manaakitanga, whanaungatanga, te haumarutanga, mana motuhaketanga, rangatiratanga, aha atu, aha atu.
- Whakaarohia ngā mate o te tau kua hipa o tēnā whānau, o tēnā whānau hei tuku ki a Pōhutukawa i te wā tika o te ritenga whāngai i te hautapu. Mā tētahi rangatira/tohunga tēnei mahi e kawe - mā ia whānau rānei.
- Mā ia ākonga e whakaaro ki ngā tōmino hei tuku muna atu ki a Hiwaiterangi i te wā tika o te ritenga whāngai i te hautapu.
- Ki te noho tahi te katoa, i te rā o mua i te haere, ko te painga atu tērā.
I te wā o te kitenga ka ngana ngā ākonga ki te tautohu i ia whetū o te kāhui. Ka mātai hoki rātou i ngā āhuatanga o te ritenga me ngā mahi o te rā hei kaupapa tuhituhi, ataata, whakaaturanga, toi, aha atu rānei, mō muri ake.
I te hokinga atu ka mahi te kura katoa ki te whāngai i ngā whānau ki te hākari. Ka tuari ngā ākonga i te kai ki ō rātou whānau. Mā ngā ākonga hoki ngā whānau e whakangahau ki te kapahaka i ngā whānau e kai ana. Kātahi ngā ākonga ka kai ki te taha o ō rātou whānau.
Kei te whakaatu a Tākuta Rangi Matamua ki ētahi ākonga me pēhea e inea ai te nohonga o ngā whetū i te rangi mā ngā ringaringa ©Living by the Stars
He oro
I hopukina ēnei oro (i te reo Ingarihi) i te marae o Te Rau Karamu, i Te Whanganui-a-Tara, a Tākuta Rangi Matamua e kōrero ana mō te mātauranga mātai whetū, te ōrohokohanga o te ao, te mārama hoki ki te taiao hei whakaaweawe i te ako a ngā ākonga.
Ka tuari a Rangi Matamua i tana mātauranga mātai arororangi mō te ōrokohanga o te ao.
Ka rongo koe i te hāngaitanga o tēnei mōhiotanga ki te wharenui Te Whaioranga o Te Whaiao, o te marae o Te Rau Karamu.
Kei roto i te wharenui Te Whaioranga o Te Whaiao, kei te marae o Te Rau Karamu
Ka kōrero a Tākuta Rangi Matamua i te hononga o ngā whetū ki te taiao.
Ka whakamārama a Tākuta Rangi Matamua te take he rerekē ngā maramataka o tēnā iwi, o tēnā hapū puta noa i Aotearoa.
Ka whakamārama a Tākuta Rangi Matamua ka pēhea te maramataka e whakaaweawe ai i a tātou me te ako a ngā ākonga.
He rauemi whaipānga
- Te Wānanga o Aotearoa: Matariki Guidebook
- Living by the Stars i YouTube
- Matariki Te Whetū o te Tau | Tākuta Rangi Matamua: Living by the Stars me CORE Education Tātai Aho Rau – Akohia ngā kōrero mō Matariki me Tākuta Rangi Matamua o Living by the Stars. I whakapaohohia tēnei wānanga tuihono i te 29 o Hune 2021 e CORE Education Tātai Aho Rau.
- Tākuta Rangi Matamua: He whakaaturanga Matariki
- EIT: He kauhau tūmataiti: Tākuta Rangi Matamua
- Tākuta Rangi Matamua: He tohunga kōkōrangi | Pāhorangi: Te whakatō kākano
- Waiata – Ngā marama o te tau Māori
- Living by the Stars: Whārangi Pukamata – Kei konei hoki ētahi whakahoutanga ataata.
- Ka whakaaturia e Tākuta Rangi Matamua he waiata me āna mahi ā-ringa (Pukamata).
- Instructional Series: Rapunga Matariki
He raupapa tohutohu reo matatini Ingarihi e aro ana ki ngā rauemi me ngā ngohe Matariki. - New Zealand History: Matariki – He mōhiohio Matariki me ētahi ngohe whakaako.
- The New Zealand Curriculum Online: Matariki – He mōhiohio whānui mō Matariki.
- Te Ara – He kōrero mō Matariki.
- Te Papa Tongarewa, Matariki: Te Tau Hou Māori – He kohinga rauemi mō te tau hou Māori me te maramataka.
