fbpx Te Tūhonohono Ahurea | LEARNZ

Te Tūhonohono Ahurea

I torohia a Te Pēwhairangi e ngā tīpuna kaiwhakatere e hia rau tau ki muri. I te tau 1769 ka kī ake a Kāpene Kuki, te kaitoro nō Piritana i āna tuhinga, “Kua tapaina e au tēnei takiwā ko te Bay of Islands”. I takea mai te ingoa Pēwhairangi i te tangi o ngā kupu Ingarihi, ‘Bay of Islands’ i te rau tau mai i 1800. I te tau 1769 ka kī ake a Kāpene Kuki, te kaitoro nō Piritana i āna tuhinga, “Kua tapaina e au tēnei takiwā ko te Bay of Islands”.

Ngā tāngata tauiwi tuatahi ki Te Pēwhairangi

Kāpene Kuki ki Te Pēwhairangi

I te tau 1769 ka tere atu a Kāpene Kuki me ana kaumoana i te waka e kīia nei ko Endeavour ki Te Pēwhairangi i Te Tai Tokerau. Nō muri mai ka tapaina e Kāpene Kuki ko ‘Bay of Islands’. Ka tau atu te waka ki tētahi wāhi e tata ana ki Motuarohia, ki te whanga kua mōhiotia i ēnei rangi nei ko Captain Cook’s Cove. Ka puta te taute i waenganui i te 200-300 tāngata Māori i taua motu me ngā kaumoana a Kāpene Kuki, ka ea i te rerenga o ngā matā.

Nō muri mai i te kakari nei ka rongo a Kāpene Kuki me ana kaumoana i te manaakitanga o ngā tāngata whenua o te takiwā. I tuaritia he kai, he wai māori ki a Kuki mā. Ko Tupaia te tangata nō Tahiti i tere tahi mai me Kāpene Kuki ki Aotearoa mā runga i te waka Endeavour. He kōrero Māori a ia. I waimaria a Kāpene Kuki i a Tupaia i ngā whakawhitiwhiti me te iwi Māori o te takiwā.

Nō muri atu i a Kāpene Kuki

I te tau 1772 ka tatū atu a Marion du Fresne, tētahi kaiwhakatere Wiwī, ki Te Pēwhairangi. Ka whai he taute me te iwi Māori, ā, ka patua a Marion rātou ko tētahi 24 kaumoana āna. Hei ngaki i aua mate ka eketia ngā pā e toru a te iwi Māori e ngā Wiwī, ā, i patua tōna 250 tāngata Māori e rātou.

Te mahi a te mihinare

Ko te rongomau te kaikawe i te hunga o muri mai. I te tau 1814 ka tau mai a Samuel Marsden, tētahi pononga o te Hāhi Mihingare, i Ahitereiria (i New South Wales). Nāna te kauhau karaitiana tuatahi i tuku i te rā Kirihimete. I te tau whai muri mai ka tīmata tana mahi mihinare ki tētahi teihana mihinare ki te whanga o Rangihoua. I whakatūria he teihana mihinare anō ki Kerikeri i te tau 1819, ki Paihia hoki i te tau 1823.

Ngā kaipatu tohorā

I Te Pēwhairangi te mahi a te kaipatu tohorā i waenganui i ngā tau 1820 me te 1880. Nā tēnei momo ka wātea ētahi ara tauhokohoko hou ki te iwi Māori. Ko te rahinga o ngā kaipatu tohorā i tae atu, i noho rānei ki Kororāreka.

Ngā whakaawenga tōmua

I ngā tau tōmua o te whakanoho i Aotearoa e Tauiwi, i nui te whirinaki atu o tauiwi ki te iwi Māori kia ora ai rātou ā-tinana, ā-ōhanga anō hoki.

I te whanake haere te mahi tahi me Tauiwi heoi anō, me uaua ka tino kitea taua tū āhuatanga. Tae mai ki ngā tau 1830 i eke te nui o tauiwi ki tōna 200, me te nui o te iwi Māori ki te 100,000. Ko te mahi a ngā ‘kaiwhakarite’ tētahi āhuatanga nui whakahirahira o ngā pāhekohekotanga i waenganui i a tauiwi me te iwi Māori i Aotearoa. Ko tā ngā kaiwhakarite he noho ki te ao o te ahurea ehara i a ia me te whakarite whanaungatanga i waenganui i ngā ahurea e rua.

I whai wāhi te iwi Māori ki te whāwhā haere i ngā āhuatanga tauhokohoko hou i te āhua o ngā takahoatanga ki a Tauiwi i ngā tau tōmua. Ko ngā mahi ōhanga a te iwi Māori hei tohu. I whakatipuria e te iwi Māori te nui o te kai pēnei i te witi me te rīwai hei hoko atu ki ngā tāone o tauiwi kua tīmata te whanake.

Te Tiriti o Waitangi

I te 6 o Pepuere, i te tau 1840, i waitohungia tētahi tiriti e ngā māngai o te Karauna o Piritana, me te 46 rangatira nō te iwi Māori. I ngā marama e whitu i whai ake e iwa ngā kape o te Tiriti i haria haeretia ki ngā takiwā o te motu. Neke atu i te 500 tāngata Māori i waitohu tētahi o ngā tiriti.

Hei whakarāpopotonga, e toru ngā ‘atikara’ kua tuhia i te Tiriti:

  1. Te atikara tuatahi - ko te Kāwanatanga:  Ka noho te mana kāwana ki a Tauiwi. Ka tukuna e te iwi Māori ki te Kuīni o Ingarangi te mana ki te whakatū i tētahi kāwana ki Aotearoa.
  2. Te atikara tuarua - ko te Rangatiratanga. Ka noho tonu te rangatiratanga ki ngā hapū. E whakaae ana te Kuīni i te mana motuhake o te iwi Māori me tana noho hei kaiwhakahaere i ōna whenua me āna taonga katoa. E tukua ana te mana ki te Kuīni kia hoko whenua mēnā rātou ka hiahia. 
  3. Te atikara tuatoru - ko te Ōritetanga: E whakaū ana te Kuīni o Ingarangi i te mana ōrite o te iwi Māori ki tērā o Tauiwi.

Te hāngai ki ēnei rangi nei

Nō ināia tata nei ngā hītori whakanoho whenua i Aotearoa ki te whakatairitea ki whenua kē atu i te ao. Nā te āhua o ngā terenga waka a ngā tāngata puta noa i Te Moana-nui-a-Kiwa me Tauiwi hoki i tipu ai tō tātou hanga, me tō tātou wāhi i tēnei ao. Nō te taenga mai o Kāpene Kuki ka tīmata, ka tipu, ka toitū hoki te mahi a te tauhou, te tauhokohoko, me te pāhekoheko i waenganui i te iwi Māori me Tauiwi. Ko tōna hua, ko te roa o tā Aotearoa hono ki ngā tāngata me ngā whenua puta noa i te ao.

Nā te taenga mai a Kāpene Kuki i tīmata ngā mahi tāmi a Piritana ki roto o Aotearoa. I roto i te rau tau tuatahi o tana taenga mai i neke atu te nui o Tauiwi i te nui o te iwi Māori, ā, he pakanga, he parekura ngā āhuatanga i rangona i te nuinga o ngā wāhi o tēnei whenua. I tūkinotia te rangatiratanga, te kaha ā-ōhanga me te ahurea o te iwi Māori i ēnei mahi tāmi.

Ka pēhea tā tātou whakamahi i te kaupapa whakahoki mahara e kīia nei ko Tuia 250 Encounters ki te āta whakaaro ki ngā take uaua me ngā take mau roa ka puta i te paringa o te tangata ki tētahi whenua?